Ғажайып сәуле
Мәтінді көркем фильм нұсқасымен салыстырамын.
1. «Көрінбейтін адам», «Өрмекші адам» көркем фильмдерін көрдіңдер ме? Кейіпкерлері несімен ұнады немесе ұнамады?
2. Тыңда.
Атақты фантаст Герберт Уэлс өзінің «Көрінбейтін адам» романында әлдебір химиялық дәрі-дәрмектердің әсерімен жай көзге көрінбейтін қасиетке ие болған адамның әрекеті мен тартқан бейнетін суреттеген. Уэлс кейіпкерінің көптеген іс-әрекеті ауа сияқты. Көзге көрінбейді, бірақ геометриялық дененің барлық қасиетіне ие. Белгілі салмағы бар, жұмыс істерлік қабілеті де өзінде. Оның үнін естуге болады. Киген киімі де көрініп тұрады. Алайда ол – таңғажайып қасиетті адам. Ол ауа сияқты, ешкімге көрінбей тұрып-ақ әртүрлі әрекеттер жасай алады. Оның бөлмеге кіріп-шыққанын, есіктің ашылып-жабылғанын ғана аңғарасың. Бір сөзбен айтқанда, ол – көрінбей тұрып, көрінетін әрекеттер жасайтын керемет өнердің иесі.
Бұл – шебер жазушының қаламынан туған қиял. Ал осынау құрғақ қиялдың атом дүниесіне қатысы бар ма? Біз бұл сұраққа бас изеп жауап бермекшіміз. Себебі соңғы жылдары сыры ашылған нейтрон бөлшектерінің қасиеті де «Көрінбейтін адам» романының кейіпкерінің жасаған әрекетінен аумайды. Рас, нейтрон ұры емес. Бірақ оның барлық жүріс-тұрысынан соларға тән қимылдарды аңғаруға болады.
1932 жылы ағылшын оқымыстысы Джеймс Чедвик деген адам мүлде жаңа сәуле тауып, оған «нейтрон» деген ат қойылды. Онда элемент заряды жоқ. Ол бірде-бір элементпен қосылыса алмайды, ауыс-күйіске түспейді. Бірақ оның есесіне, ол кез келген денені тесіп өтуге құштар-ақ. Сонан соң ешқандай бітеу ыдыста ұстау мүмкін емес. Оның дене бойынан қашан және қалай өткенін аңғару өте қиын. Өйткені артында қалатын ізі жоқ.
Медеу Сәрсеке
3. Түсініп оқы.
Ғажайып сәуле
«Таңғы сағат төрт кезі еді, түн қараңғылығы сирей бастаған-ды. Ауызғы сенек бозамық реңге енген. Тек кабинет есігі ғана көлеңке жамылған қалпында қарауытып тұрған. Мистер Бантингтің аяғы астынан солқылдаған баспалдақтың сықыры мен кабинеттегі құпия қозғалыстың сезілетіні болмаса, айнала тып-тыныш қалпында. Сәлден соң әлдене сырт етті: тартпа ашылғаны, қағаз сыбдыры білінді. Үн естілді де, шырпы жағылып, кабинет сарғыш сәулеге орана қалды. Бұл кезде мистер Бантинг ауызғы үйге кеткен-ді. Толық жабылмай қалған есіктің саңылауынан ол тартпасы ашылған жазу үстелін, оның үстінде жанып тұрған шырақты көрді. Бірақ ұры көрінбейді. Таңданған ол ауыз үйде не істерін білмей тұрып қалды. Сол сәтте зәресі ұшып, өңі қашқан миссис Бантинг баспалдақпен төмен түсіп, қасына келгенін дереу көрді ол. Әйтсе де ұры жергілікті тұрғындардың біреуі-ау деген ойды көңіліне тұтқан мистер Бантинг онша қорқып тұрған жоқ еді. Біраздан соң екеуі де күміс ақшалардың сылдырын естіді. Оны-мұны шаруалары үшін іріккен ақшаларын ұрының қымқырып жатқанын сезе қойды олар. Мистер Бантингті солқылдақ күйден селк еткізген де ақшалардың сыңғыры болды. Қолындағы көсеуін қаттырақ ұстап, ол кабинетке кіріп келді. Миссис Бантинг те қалар емес, өкшелеп жүр.
– Беріл! – деп айғайлап жіберген мистер Бантинг кенет жым бола қойды. Бөлмеде ешкім жоқ екен.
– Шырақты айтам-ау. Кім жақты оны? – деді мистер Бантинг таңғала дауыстап.
– Тартпаны ше? – деп сөз қосты миссис Бантинг. – Ақшамыз қайда кетті?
Миссис есікке беттеді. «Өмірімде мұндай кереметті көрсем!..»
Дәлізде әлдекімнің қатты түшкіргені естілді сол сәтте. Екеуі де бөлмеден жүгіріп шыққан еді, бірақ ешкімді көре алмады. Тек асүй есігінің тарс етіп жабылғанын ғана байқап қалды.
– Шырақ әкелейін, – деп мистер Бантинг алға түсе жөнелді. Бұл сәтте олар тағы да есік ілгегінің өз-өзінен ашылып жатқанын аңғарған еді…»
Медеу Сәрсеке
4. Шығарманың авторы туралы әңгімеле.
Медеу Сәрсеке
1936 ж.т.
- Шығыс Қазақстан облысы Абыралы ауданы Қайнар кентінде дүниеге келген.
- Жазушы, драматург.
- «Медеу Сәрсеке – қазақ әдебиетінде ғылыми-қиял жанрының өрістеуіне айрықша үлес қосқан қаламгер. Оның «Ғажайып сәуле», «Көрінбестің көлеңкесі», «От және атом» т.б. ғылыми-фантастикалық хикаяттары жарық көрген».
Серік Негимов
5. Мәтінге және өзің көрген көркем фильмге сүйеніп, көрінбейтін адамды сипаттап айт.
6. Көрінбейтін адамның іс-әрекетіне (мәтінге және көркем фильмге сүйеніп) пікір білдір.
7. Мәтінде қандай жазушының және ғалымның аттары аталған? Олар туралы не білдің?
8. Нейтрон бөлшектерінің көрінбейтін адаммен қандай ұқсастығы бар деп ойлайсың?
9. «Мен көрінбейтін адаммын», «Мен нейтронмын». Не істер едіңдер? Рөлге еніп, қиялдап көріңдер.