9. Кестедегі сөйлемдерді оқып, оларды өзара салыстыр.
1. Әрине, еңбексіз ер де, жер де көгермейді.
2. Биыл, несін айтасың, егіннің шығымы өте жақсы!
3. Меніңше, бұл – өте мықты адам.
4. Мүмкін, сіз оған көмектесерсіз.
1. Еңбексіз ер де, жер де көгермейді.
2. Биыл егіннің шығымы өте жақсы.
3. Бұл – өте мықты адам.
4. Сіз оған көмектесерсіз.
• Сөйлемдердегі қарамен берілген сөздерге назар аудар. Олардың сөйлемге қандай мағына үстеп тұрғанын байқа.
10. Мәтінді тыңда.
Айтыс
Сиыр, ат, ит «Қожамыз қайсымызды жақсы көреді?» деп айтысады.
– Әрине, мені жақсы көреді, – деді ат. – Мен оның отынын, шөбін тасимын, қожаның өзі мініп, керек жерлеріне барады.
– Сөз жоқ, қожа мені жақсы көреді, – деді сиыр. – Мен оның бала-шағасын сүтіммен асыраймын.
– Жоқ, мені жақсы көреді, – деп ырылдады ит. – Мен оның барлық мүлкін және сендерді де күзетемін.
Бұлардың сөзін естіген қожасы:
– Босқа таласпаңдар, сендердің бәрің де маған керексіңдер, – деді.
Спандияр Көбеевтен
• Айтысқа қандай жануарлар қатысты?
а) қой, сиыр, ит;
ә) сиыр, ат, ит;
б) ешкі, қой, ат.
• Жануарлар не туралы айтысты?
• Қожасының айтқанына келісесің бе?
• Мәтіндегі қарамен берілген сөздерге назар аудар.
Сөйлемдегі ойға сөйлеушінің әр алуан көзқарасын (сену, мақұлдау, күмәндану т.б.) білдіретін сөздерді қыстырма сөздер деп атайды: мүмкін, рас, оның ойынша, сірә, шынында.ққа барасың ба?
11. Сөйлемдерді қатесіз көшіріп жаз.
1. «Әрине, мені жақсы көреді», – деді ат. «Сөз жоқ, қожа мені жақсы көреді», – деді сиыр.
2. Осының бәрін ол, әрине, жалғыз өзі істей алмайды.
• Қыстырма сөздерді тауып, олардың тыныс белгісіне назар аудар. Қыстырма сөздің тыныс белгісі қалай қойылатынын өзің тұжырымда.
12. Өлеңді мұқият тыңда.
Жақсы мен жаман
– Жақсы деген немене?
– Әдеп пенен өнеге:
Үлкендерді сыйлауың,
Ақыл сөзін тыңдауың.
– Жаман деген немене?
– Жаман деген жақсы емес,
Жей қоятын тәтті емес:
Жақсы істерді көрмеуің,
Кішіге көмек бермеуің.
Абдырахман Асылбековтен
• Өлең не туралы? Өлең мазмұнын өз сөзіңмен айтып бер.
• Жақсы және жаман қылықтар туралы топта талқыла. Талқылау барысында қыстырма сөздерді пайдалан.
Үлгі: Меніңше, үлкендерді сыйлау – жақсы қасиет.
• Өлең мазмұнына сай келетін мақал тауып айт.
13. Мақалды жатқа жаз.
Жақсы сөз сүйіндіреді,
Жаман сөз күйіндіреді.
14. Сөйлемдерге тиісті тыныс белгісін қойып көшіріп жаз.
1. Ол шынында да жақсы бала. 2. Рас ол өте көп біледі. 3. Бұл тапсырманы орындамағансың-ау сірә.
• Қандай тыныс белгісін қойдың? Неліктен?
• Ойыңды дәлелдеуді үйрен:
Бұл – қыстырма сөз, өйткені …
15. Бауыржан түскі үзілісте асханаға барды. Адам көп екен. Кезекте тұрғандардың арасына кимелеп кіріп кетті. Кезекте тұрғандар реніш білдіріп, Бауыржанға жаратпаған кейіп танытты. Бірақ Бауыржан түк естімегендей тұра берді. Бауыржанның орнында сен болсаң, не істер едің?
15. Бауыржан түскі үзілісте асханаға барды. Адам көп екен. Кезекте тұрғандардың арасына
кимелеп кіріп кетті. Кезекте тұрғандар реніш білдіріп, Бауыржанға жаратпаған кейіп танытты.
Бірақ Бауыржан түк естімегендей тұра берді. Бауыржанның орнында сен болсаң, не істер едің?