Глобус және картамен жұмыс жасаудың әдісі
СЕН:
«Жерді ғарыштан көргенде қайран қаласың. Көгілдір ғаламшар өзінің жанды жылуымен және жарығымен таңғалдырады», – қазақстандық 2-ғарышкер Талғат Мұсабаев Жерді өзінің ғарыштан көргендегі әсерін осылай жеткізді.
Есіңе түсір!
Сұрақтар мен тапсырмалар
Глобусты және жартышарлар (132-бет) картасын салыстыр. Олардың қандай ұқсастықтары мен айырмашылықтары бар? Сенің көзқарасың қандай?
Ғарыштан қарағандағы
Жердің көрінісі
Глобус
Жердің моделі жіңішке сызықтармен бөлінген.
Глобустың дәл ортасынан көлденең көк сызық қиып өтеді. Ол экватор деп аталады. Экватор Жерді Солтүстік және Оңтүстік жартышарларға бөліп жатыр. Жердің өзінде мұндай сызық жоқ. Оны математи- калық жолмен есептеп шығарған.
Жердің Солтүстік полюсі мен Оңтүстік полюсін жалғап жатқан дөңгелек сызықтар меридиандар деп аталады. Солтүстік және оңтүстік бағыттарды осы меридиандар бойынша көрсетеді. Бұл сызықтардың ұзындықтары бірдей.
Егер осы сызықтардың кез келгенін бойлап ойша саяхат жасайтын болсаң, не Жердің солтүстік нүктесі – Солтүстік полюске, не оңтүстік нүктесі – Оңтүстік полюске барасың. Экватордан басталатын арақашықтықтары бірдей сызықтар параллельдер деп аталады. Параллельдер шығыс не батыс бағытты көрсетеді.
Қазақстанның физикалық картасына қарап, Астана мен Алматының географиялық координаттарын анықтауға тырысыңдар.
• Жазда табиғатқа демалуға шықтыңдар дейік. Ауа райы кенеттен бұзылып, жауын құя жөнелді. Құрған палаткалар су жиналатын жерде қалды. Бұл жағдайда не істер едіңдер?
• Теледидардан көрші ауылды су басқаны жөнінде хабар берілді. Сен оларға көмекке келер ме едің? Ол қандай көмек болуы мүмкін?
Жұптық жұмыс
Шығармашылық жұмыс
Қосымша ресурстарды (ғаламтор, географиялық әдебиеттерді) пайдалану арқылы глобустар мен карталардың түрлері туралы ақпарат жина. «Географиялық карталардың түрлері» деген тақырыпта шағын тұсаукесер жаса.
«География – көптеген мамандықтардың негізі» деген тақырыпта жоба дайында. Жобаның мақсаты:
1. Әдеттегі мамандықтардың қайсысына география жөніндегі білім қажет екендігін анықтау.
2. Қандай мамандықтар онымен тікелей байланысты.
Глобус көз алдымызға Жердің дәл пішінін елестетіп қана қоймайды. Онымен түрлі тәжірибелер де жасалады.
Глобус ХV ғасырдан бастап шығарыла бастаған. ХVІІ ғасырда І Петрдің тұсында Ресейде ғажайып глобус жасалған. Оның диаметрі 3 метр, сыртына Жер беті бейнеленген. Ішіне аспан күмбезін көрсететін нағыз планетарий орнатылған. Оған 12 адам еркін жайғасатын болған. Глобус Жердің қозғалысын елестетіп айналып тұрған. Ішіндегі адамдар соған сәйкес аспан күмбезінің өзгерісін бақылап отырған.