Кейіпкерлердің киім үлгісін,
әшекей бұйымдарын суреттеймін
И, й әріптерінің жазылуы
32. Мәтіннің атына қарап, онда не туралы айтылатынын болжап көр.
Қап, көйлегім-ай!..
(Әңгіме)
Орфографиялық Сөздік
жиек
Жазда Дәукен атамның ауылына бардым. Ауылға барған күні-ақ жаңа көйлегімді киіп алдым.
Далаға шықтым. Тұраш пен Сапаш доп ойнап жүр екен. Олармен былтыр келгенде танысқанмын. Сапаш мені байқап:
– Әнеш, кел, доп ойнаймыз, – деді.
Анамның көйлегіңді кірлетпе дегені есіме түсіп, ойынға қосылмай тұрдым.
– Көйлегім кірлеп қалады деп қорқасың ба? – деді Тұраш. Ұялып кеттім де, ал ендеше деп, ойынға араластым.
– Мен қақпаға кеттім, – деп, Сапаш жол жиегіндегі екі кесек белгінің ортасына барып тұрды.
Жақындап барып, ышқына тептім*. Гол! Сапаш допты ұстаймын деп шалқасынан құлады.
Бір кезде қарасам, ақ көйлегімнің өңірі* сатал-сатал болыпты. Қап, көйлегім-ай!..
Нәсіреддин Сералиев
• Мәтіннің мазмұны бойынша қойылған сұрақтарды жалғастырып көр.
1. Әнеш жазда қайда барды?
2. Ол үстіне қандай көйлек киді?
3. … ?
4. … ?
• Мына жейдені сипаттап жаз.
• Мәтіннен и, й дыбыстары бар сөздерді тауып, олардың қалай айтылатынын байқа.
И – дауысты, й – дауыссыз дыбыс. И әрпі сөз басында және дауыссыздан соң жазылады: жиек, би, ит, Иса; ал й әрпі дауыстыдан кейін жазылады: мойын, мейіз, ай, қайыс.
33. Суреттерге қарап, балалардың не істеп жатқандығы туралы әңгімеле.
• Өзің киімдеріңді қалай күтетінің туралы айт.
34. Сөйлемді аяқтап жаз.
Күнде кешкісін киімдерімді … . Мектеп формасын … . Өзімнің аяқкиімімді … .
И дыбысының алдында ы, і естілгенімен, олар жазылмайды: киім, қиын, жиын.
35. Сөздердің қатесін тауып, түзетіп жаз.
Тақыйя, кійім, әшекеи, көилек, жеиде, сақыйна.
36. Сурет бойынша сабантой*, күзгі жиын-терім*, ұлттық киім, үкілі
бөрік, кимешек, тақия, күй тарту сөздерімен мәтін құрап жаз.
37. Өлеңді мәнерлеп оқы.
Сән беріп тұр апамның
Мойнындағы алқасы.
Сән беріп тұр апамның,
Құлақтағы сырғасы.
Әдемі ғой апамның
Қолындағы жүзігі.
Осындай ғой апамның
Әшекейлі бұйымы.
Нәсіреддин Сералиевa
• Өлең не туралы?
• Әшекей бұйымдарға нелер жататынын айт.
• Сәнді, әсем, әдемі сөздерін салыстырып көр. Бірінің орнына бірін қолдануға бола ма?
• Суреттегі бұйымдардың қайсылары өлең мазмұнында айтылды?
• Қандай? сөзінің көмегімен суреттегі әшекейлі бұйымдарды сипаттап жаз.
• И, й дыбыстарын салыстырып, олардың айырмашылығын айт.
38. Жаңылтпашты жатқа жаз. И, й әріптері бар сөздердің астын сыз.
Бейсенде бар сеңсең* тон,
Сейсенде бар сеңсең тон,
Кигендері өңшең тон.
Ескен Елубай
39. Айжанның әшекей бұйымдар салатын қобдишасына и-дан басталатын
сөздер түсіп кетіпті. Соларды табуға көмектесейік.
40. И, й әріптері бар сөздерді қатыстырып, жағдаяттан шығып көр.
Димаш денешынықтыру сабағына киетін аяқкиімін жоғалтып алды. Ол «Менің аяқкиімім жоғалды. Ол өте қымбат тұрады. Оны әке-шешем туған күніме сыйлаған болатын. Табуға көмектесіңдерші» деген мазмұнда хабарландыру жазды. Осы хабарландыру арқылы ол аяқкиімін таба ала ма? Таба алмаса, сен хабарландыруды қалай жазар едің?
41. Мәтінді көп нүктенің орнына тиісті әріпті қойып оқы.
Неліктен сол әріпті қойғаныңды дәлелде.
Қазақстан халқы
Қазақстанда әр алуан ұлт өкілдері тұрады. Республ…каның байырғы тұрғындары – қазақ халқы.
Барлық ұлттар Қазақстанда тату-тәтті өмір сүріп жатыр. Әр ұлттың өз тар…хы, өз әдет-ғұрпы бар. Әр ұлттың өз ұлттық к…імдері де сақталған.
• Мәтін неше бөліктен тұратынын айт.
42. Сурет бойынша әр ұлттың ұлттық киімдері туралы білетініңді айт.
43. Сызба арқылы и, й дыбыстары туралы білетініңді өз сөзіңмен айт. Ереже құрастыр..
44. Аидаға мерекеде достары сөмке сыйлады. Сөмкенің сыртына
бірнеше сөз жазылған. Сол сөздерді көшіріп жаз және олардың жазылуын есте сақта.
Сый, тый және бұлардан тараған сөздерде тек ый жазылады: сый, сыйлық; тый, тыйым.
45. Өлеңді көп нүктенің орнына тиісті әріпті қойып көшіріп жаз.
Апам қонақ шақырып,
Достарымды ж…нады.
Менің туған күніме
Көкем кө…лек сы…лады.
Бауыржан Ғұбайдуллин
• И, й әріптері бар сөздердің астын сызып, бір-бірімен салыстыр.
46. Жағдаяттан шығып көр.
Бүгін – Дидардың әкесінің туған күні. Сабақтан соң ол дүкенге келді. Сыйлық таңдау көп қиындық келтірді.
Сен Дидардың орнында болсаң, әкеңе не сыйлар едің.