Біріккен сөздер
24. Балалардың экологпен сұхбатын оқы.
Бақдәулет: – Сіз бала кезіңізде кім болам деп армандадыңыз?
Эколог: – Мен бала кезімде табиғат жанашыры – эколог болсам деп армандадым.
Ақмарал: – Ондай арман сізде қалай пайда болды?
Эколог: – Бастауыш сыныпта оқып жүрген кезімде әкем «Экология әліппесі» деген кітап сатып әперді. Алғаш рет экология табиғаттың әр алуан өзгерістерін зерттейтін ғылым саласының бірі екенін және табиғатты аман сақтаудың жолдарын эколог маманы жүзеге асыратынын сол кітаптан оқып білдім. Мектептегі жас экологтер үйірмесіне қатысып, «Балықтар мен бозторғайлар неге қырылды?» тақырыбында зерттеу жұмысын жүргіздім. Тақырыбыма қажетті материалдарды жинақтап, талдау жасадым. Нәтижесінде қалалық «Мен әлемді танимын» конкурсында жеңімпаз атандым. Сол күннен бастап«эколог болсам» деген асыл арман жүрегімнен орын алды.
Нұрқанат: – Каспий теңізіндегі балықтар мен бозторғайлардың қырылу себебі неде екен?
Эколог: – Мұның бір ғана себебі бар: ол – Батыс, Шығыс Қашағанды қазу кезіндегі теңізге жіберілген лай су, ыссы фонтан, жер астынан атылған инертті газ.
Гүлбану: – Сонда мұнай өндірудің табиғатқа кері әсерін болдырмау жолы қандай болмақ?
Эколог: – Бұл сұрақтың жауабын сынып оқушыларынан сұрап көрейік.
• Соңғы сұраққа дереккөздерден жауап ізде.
25. Жоғарыдағы мәтіннен қарамен жазылған сөздерді теріп жаз.
Бақдәулет, …
• Жазған сөздеріңді сөз құрамына талда. Әр сөз неше түбірден құралған?
Екі не одан да көп түбірден құралған сөздерді біріккен сөздер деп атайды. Олар бірігіп жазылады: алабота, балқарағай.
26. Өтірік өлеңді оқып, жатқа жаз.
Сужыланға емделген
Тасбақаны қарсы алдым,
Сексеуілмен жемделген
Таскенеге ер салдым.
О. Байбақов
• Біріккен сөздердің астын сыз.
• Сексеуіл неліктен «Қызыл кітапқа» енген?
27. Берілген біріккен сөздерді қатыстырып сөйлем құрап жаз.
Аққұтан, ақбөкен, Сарыөзек, қосаяқ*, Алакөл, Айнабұлақ, егеуқұйрық*.
• Бұл сөздердің біріккен сөз екенін кестені пайдаланып дәлелде.
28. Диалогті жұбыңмен оқы
– Ержан, мұның не? Қағазды қоқыс жәшігіне салмайсың ба?
– Айгүл, ештеңе етпейді. Еден жуушы жинап алады. Бір парақ қағазды лақтырғанда не тұр?
– Ержан, бәрі де осындай кішігірім елеусіз нәрселерден басталады. Бұл – біздің білім алатын сыныбымыз. Оны таза ұстау және қорғау – біздің міндетіміз.
– Жарайды. Келесі жолы қағаз тастамауға уәде беремін.
• Сен Ержанның орнында болсаң, не істер едің?
• Мәтінде біріккен сөздер кездесті ме?
• Парталас жұбыңмен демалыс мәдениетіне диалог құрастырып көр.
29. «Мен эколог бола аламын ба?» сұрағына жауапты тест тапсырмаларын орындау
арқылы ала аласың. Сұраққа «иә», не «кейде», не «жоқ» деп жауап бер.
Ұпайларыңды сана: «иә» жауабына – 2 ұпай, «кейде» жауабына – 1 ұпай, «жоқ» жауабына – 0 ұпай.
Егер 12-ден 14 ұпайға дейін жинасаң, сен болашақта эколог бола аласың. Жарайсың!
Егер 6-дан 11 ұпайға дейін жинасаң, сен табиғат үшін күрескер емес, тек оны қызықтаушысың.
Егер 6-дан төмен ұпай жинасаң, сен табиғаттың өз өміріңде қандай рөл атқаратыны туралы мүлдем ойланбайсың. Табиғатты сүюге және қорғауға ұмтылуың қажет.