Табиғатты аялайық!
1-тапсырма. Тыңдау. Талдау.
Қазір біздің Қазақстанда экология және табиғатты қорғау тақырыбы – көкейкесті мәселелердің бірі. Ол теле-радиода, интернет желісінде, халықтың ортасында жан-жақты талданып жатыр.
Сені де бұл мәселе толғандыруы тиіс. Себебі, сен туған жердің табиғатын қорғауға осы жастан бастап дайын болуың керек.
Осы тақырыпқа байланысты сыныппен бірге бейнетаспаны тамашала.
(«Тұран» этнофольклорлық ансамблінің орындауында үзінді)
Бейнетаспа авторы – Махмұтова Гүлзат, Ақтөбе облысы Хромтау ауданы №3 орта мектебінің түлегі.
Мына сұрақтарға жауап бер:
• Бейнетаспада автор қандай мәселені көтерген?
• Қандай көріністер сені қатты ойландырды, толғандырды?
• Сен туған жеріңді көркейту үшін қазірден бастап қандай жұмыстар жасар едің? Пікіріңді айт.
• Өз Отанына, жеріне сүйіспеншілікті музыка арқылы көрсе туге бола ма?
Отан-Ана
(үзінді)
Өлеңін жазған: Т. Молдағалиев
Әнін жазған: Қ. Шілдебаев
Жерім құлпырды, барын берем деп,
Елім жасап-ау жатыр ерен еңбек.
Ырысымыз тасып жатыр,
Алға бастық жеделдеп.
Қайырмасы:
Жайнап өмір жұлдыз көгінде,
Тұр ғой жарқырап.
Көңіл көзді көп арбайды,
Қиялымды түгел тартып ап.
Отан-Анадан қуат аламыз,
Алға жеңіспен біз барамыз.
Бақта бұлбұл сайрайды ұзақ,
Жайнайды кең даламыз.
Қайырмасы.
Әннің әуенін еске алып, өлеңін қайталап оқы.
Мына сұрақтарға жауап бер:
• Неге авторлар әнді «Отан-Ана» деп атаған?
• Әнде табиғаттың қандай көріністері бейнеленеді?
• Әуені қандай екпінде және қандай сезіммен орындалады?
• Берілген сөздерден дұрысын тауып, түсінігіңді айт.
толғандырып
сүйіспеншілікпен
асықпай
жылдам
сырластықпен
2-тапсырма. Зерттеу. Талдау.
Сыныппен бірге әннің екінші шумағын әуенімен қосып, сезіммен мәнерлеп орында.
Мына сұрақтарға жауап бер:
• Композитор әнде қандай музыкалық көркемдеуіш құралдарды қолданды? Екінші сыныпта өттің. Есіңе түсір, түсінгеніңді айтып бер.
Музыкалық көркемдеуіш құралдар қатарына штрихтар (нем. strich – cызықша) да жатады.
Штрих дегеніміз дыбыс шығару тәсілі. Бір дыбыс немесе бірнеше дыбыс қатары әртүрлі тәсілмен шығарылады. Дыбысты үзбей жалғастырып, әр дыбысты бөлек, әр дыбысты үзіп-үзіп шығаруға болады. Бұл әртүрлі дыбыс шығару тәсілдер штрих деп аталады.
• Легато (итал. legato «байланыс») – дыбыстар үзбей жалғастырылып, байланыс түрінде орындалады, нота жазылымында лигамен белгіленеді. – 1-үлгі.
• Нонлегато (итал. nonlegato – «бөлек») – әр дыбыс бөлек орындалады, нота жазылымында белгісі жоқ. – 2-үлгі.
• Стаккато (итал. staccato «үзіп») дыбыстар үзіліп, қысқа түрде орындалады, нота жазылымында нотаның үстінде, не астында нүкте қойылады. – 3-үлгі.
Жазылу түрлерінің үлгісі:
1.
2.
3.
• Үлгіге қарап, сыныппен бірге штрихтарды орында.
• Тақырып бойынша тыңдаған және үйренген «Сыбызғы, сазсырнай», «Көңілді саяхат», «Япурай», «Отан-Ана» әндері қандай шрихтармен орындалады?
3-тапсырма. Әнді орындау.
Табиғатым
Өлеңін жазған: А. Асылбек
Әнін жазған: Ә. Бүшікова
Алтын ұя – табиғатым, бесігім,
Сенде алғаш аштым өмір есігін,
Шырағымсың, жыр-әнімсің.
Қайырмасы:
Мәшинеміз ыңғайлы,
Айтқаныңды тыңдайды.
Кәне, мінейік, жүрейік,
Мәшинеміз зырлайды.
Па-пап! Па-пап!
Байтақ далам – тіршілігім, тынысым,
Шалқар байлық, сарқылмайтын ырысым,
Алтын таңым, жарқын әнім.
Қайырмасы:
Жарқын жазым – табиғатым, жайлауым,
Гүл бағында сандуғаштай сайрауым,
Ән тынбасын, ел тыңдасын.
Қайырмасы:
Әнді ереже бойынша үйрен.
• Әннің мазмұнына көңіл бөл. Әнде қандай мәселе айтылған?
• Сен бұл мәселені шешуге дайынсың ба?
4-тапсырма. Әнді орындау.
«Табиғатты аялайық!»
(ойын)
Ойынның шарты. Оқушылар «Табиғатты аялайық» тақырыбына арналған бейнежазбаны көреді. Әр топ «Табиғатты бірге аялайық!» ұран орнына сөздерге әуен шығарады. Табиғат қорғауға байланысты шағын жоспар құрып, таныстырылым жасайды және қорғайды. Жоспармен таныстыру барысында сабақтарда өткен музыка мен әндерді неғұрлым көбірек пайдаланса, сол топ жеңіске жетеді.
БІЛІМІҢДІ ТЕКСЕР
1. Сұрақтардың дұрыс жауабын тап:
1. Табиғат дегеніміз не?
Өсімдіктер, құдық, жер, ағаш
Бұлақ, көпір, жер, өзен, шөп
Жан-жануарлар, өсімдіктер, жер, су, адам
2. Тембр дегенді қалай түсінесің?
Дыбыс сапасын (бояуын) көрсететін ұғым
Табиғаттың дыбыс шығару түрі
Күй тартудың тәсілі
3. Қандай регистрлерді білесің?
Екпінді
Жоғарғы, ортанғы, төменгі
Әртүрлі
4. Сыбызғы аспабы неден жасалынады?
Қамыс, ағаштан жасалады
Темірден
Сазбалшықтан жасалады
5. Сазсырнай аспабы неден жасалынады?
Ағаштан
Қатты басылған қағаздан
Күйдірген сазбалшықтан жасалады
6. «Штрих» дегенді қалай түсінесің?
Дыбыс шығару тәсілі
Музыка шығару тәсілі
Музыкалық аспап
7. «Япурай» деген сөз нені білдіреді?
Қазақтың халық әні
Қазақтың халық күйі
Көлдің әдемі бейнесіне таңғалып айтылған сөз
2. «Кемпірқосақ» әнінің қайырмасындағы көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, дәптеріңе жаз:
Қызыл түсті … ,
… түсті сарғалдақтай,
Көгілдірі көк …
Көгі … жарасқандай,
Ел қызыға … ,
… ғажап қандай?
«Көңілді саяхат» әнінің екінші шумағындағы көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, дәптеріңе жаз:
Па-пап …
Мініңдер …
… көңілдер.
Туған жердің …
… көріңдер.
«Сыбызғы» қысқа қайырымдағы көп нүктенің орнына керекті сөздерді қойып, дәптеріңе жаз:
… , қурай, ағаштан
Түтікше боп …
Үрлемелі … ,
Дыбысы … сызылған.