Дыбыстың қаттылығына және таралуына кедергінің тигізетін әсері
Қайталау сұрақтарына жауап бер
1. Дыбыс дегеніміз не?
2. Дыбыстың қаттылығы қандай бірлікпен өлшенеді?
3. Неліктен біз жым-жырт тыныштықта да дыбыстарды естиміз?
«Дыбыс» сөзіне синквейн құрастыр.
Іңкәр топтық жұмыс ретінде тәжірибе жасауды ұсынады.
Зерттеңдер. Дыбыстың таралуы жөнінде тәжірибе жасаңдар.
№1 тәжірибе
1. Шыны банкаға полиэтилен қалта кигізіп, оны аузына дейін тартып, резеңке немесе жіппен байлап бекітіңдер.
2 Қалтаға аздап құмшекер себіңдер.
3. Барабанды қолдарыңа алып, банканың қасына қойып, таяқшаларымен қатты соғыңдар. Сендер не байқадыңдар?
Қорытынды жасаңдар. Оларды жазыңдар. Нәтижесін сыныптастарыңмен талқылаңдар.
№2 тәжірибе
1. Шыны банкаға полиэтилен қалта кигізіп, оны аузына дейін тартып, резеңке немесе жіппен байлап бекітіңдер.
2. Үстіне шай түйіршіктерін себіңдер.
3. Барабанды қолдарыңа алып, банканың қасына қойып, таяқшаларымен қатты соғыңдар. Содан кейін бір адым шегініп, қайта соғыңдар. Енді екі адым шегініп, қайта қайталаңдар. Не болды?
Қорытынды жасаңдар. Оларды жазыңдар. Нәтижесін сыныптастарыңмен талқылаңдар.
№3 тәжірибе
1. Ыдысқа су құйыңдар.
2. Стақанды судың бетіне жақындатып, оны қасықпен соғыңдар.
3. Стақанды су құйылған ыдыстың ішіне қойып, стақанды қасықпен соғыңдар.
Не байқадыңдар?
Қорытынды жасаңдар. Оларды жазыңдар. Нәтижесін сыныптастарыңмен талқылаңдар.
Білу үшін оқы
«Инсерт» әдісін қолдан.
Естіп тұрған дыбыстың қайдан шығып тұрғанын көрмесең де, айналаңда не болып жатқанын білесің. Сен телефон шылдырын, автомобиль шуын, жаңбырдың сыртылын осылай естисің. Толқын түрінде таралатын тербелмелі қозғалысты дыбыс дейміз. Қандай да бір зат тербелген кезде маңайындағы ауаны да тербелтеді. Сен естіген дыбыс ауаның тербелісі толқындары арқылы жетеді.
Дыбыс – дыбыс толқындарының көмегімен барлық бағытта тарайды.
Дыбыс қатты денелерде, сұйықтар мен газдарда тарала алады, тек вакуумда (ауасыз кеңістік) таралмайды.
Дыбыс толқындары кедергілерге тап болғанда, біразы жұтылады, біразы шағылады, біразы оны кесіп өтеді.
Дыбыстар ашық кеңістікке қарағанда тұйық кеңістікте жақсы таралады, себебі оның жолында кедергілер (қабырға, төбе, еден, жиһаз) көп кездеседі. Ғимараттың қабырғасы қатты әрі қалың болған сайын ол дыбысты сыртқа шығармай, ішке қарай қайтарады.
Дыбыс жақын аралықтағы кедергілерден шағылған кезде, ол алғашқы дыбыспен қосылады да, оны күшейтеді. Сондықтан үйдің ішіндегі дыбыс сырттағы дыбыстан қаттырақ болып естіледі.
Жаңғырық – қандай да бір кедергіден шағылған және бастапқы таралған орнына қайта оралған дыбыс толқындары. Дыбыс өзара араласып, бұрмаланып, дыбыстың анық естілуі төмендейді.
Кедергісі бар жерлерде дыбыс толқындарының таралуы кедергілер көлемі мен толқын ұзақтығының арақатысына байланысты. Егер кедергінің көлемі толқын ұзақтығымен салыстырғанда аз болса, онда толқын оны жан-жағынан айналып өтеді.
Дыбыстың таралуы
Дыбыстың қаттылығы – бұл ақырын дыбыстан қатты дыбысқа дейін жетуге мүмкіндік беретін есту қабілетінің сапасы.
Сабақты қорытындылау
1. Дыбыс қалай таралады?
2. Жаңғырық деген не?
3. Дыбыстың таралуы мен қатты шығуына кедергі қалай әсер етеді?