3 сынып Музыка 17 тақырып

Музыка және поэзия

1-тапсырма. Аңызды тыңдау.

«Өте ерте заманда жер бетін мекен деген халықтар өлең дегеннің не екенін, ән дегеннің не екенін білмеген. Адамдар қөңілсіз, сүреңсіз өмір сүріп жатты. Табиғат та мұңға батып, мүлгіген тыныштық орнаған. Ол кезде әннің құдіретін аспан ғана білген, себебі ән тек аспанда ғана қалықтап жүрген.
Бір күні сиқырлы Ән төмен түсіп, кең даланың үстінде қалықтаған. Ол жердегі көңілсіз адамдарды көріп аяп, «осыларға бір жақсылық жасайыншы» деп ойлайды.
Ән көңіл күйіне қарай кейде жер бауырлап, кейде биікке самғап ұшып жүреді. Ән төмендеген сайын сол жердегі адамдар бірден әнші, жыршыға айналады. Ал биік қалықтап кеткен жердің халқы әншіліктен құр қалған екен.
Ән қазақ жеріне келгенде жерге төмен құлдырап, халыққа музыкалық қабілетті үйіп-төгіп шашады. Ол қазақ жерінің үстімен төмен қалықтап ұшып, халықты ән мен өлеңнің, жыр мен күйдің, суырыпсалмалықтың шеберіне айналдырған екен».

2-тапсырма. Ақпарат іздеу, талдау.

Музыка мен поэзия өнерлеріне талдау жаса:

• Музыка дегеніміз не?
• Поэзия дегеніміз не? «Әдебиеттік оқу» сабағында өткеніңді есіңе түсір.
• Музыка мен поэзияның айырмашылығы мен байланысы неде?
• Қазақ халық музыкасы мен поэзиясының байланысын не арқылы көруге болады?

3-тапсырма. Тыңдау және талдау.

С. Сейфуллиннің «Көкшетау» әнін бейнетаспадан тыңда және талда:
• Әннің әуені мен сөзіне көңіл бөл. Олардың байланысы мен айырмашылығы неде?
• Шығарманың көңіл күйі қандай?
• Екпіні қандай?
• Ән қандай ладта (мажор/минор) жазылған?
• Әнші өзін қандай аспаппен сүйемелдеді?

Сәкен (Сәдуақас) Сейфуллин(1894–1939) – қазіргі қазақ әдебиетінің негізін қалаушы, ақын және жазушы, қоғам, мемлекет қайраткері.

Шығармалар ішінде, «Көкшетау», «Тау ішінде», «Біздің жақта», «Сыр сандықты ашып қара» дегенәндері халық арасында сүйікті әндерге айналған.

Көкшетау

Өлеңі мен әнін жазған: С. Сейфуллин

Арқаның кербез сұлу Көкшетауы.
Дамылсыз сұлу бетін жуған жауын.
Жан-жақтан ертелі-кеш бұлттар келіп,
Жүреді біліп кетіп есен-сауын.

Сексен көл Көкшетаудың саясында,
Әрқайсы алтын кесе аясында.
Ауасы дертке дауа, жұпар иісі –
Көкірек қанша жұтсаң тоясың ба?

Қайырмасы:
Хәй-лә-ли-ләй, ли-лә-ли-ләй, ли-лә-ләй,
Хәй-лә-ли-ләй, ли-лә-ли-ләй, ли-лә-ләй.

4-тапсырма. Зерттеу, орындау.

Музыка мен поэзияны байланыстыратын әндер мен өлеңдерді зерттеуді Абай Құнанбайұлы шығармалары негізінде жалғастыр.

Абай (Ибраһим) Құнанбайұлы (1845–1904) – ұлы ақын, философ, аудармашы, композитор.

Абайдың өлеңдерімен қатар әндері де халық арасына кең тараған. «Сегіз аяқ», «Айттым сәлем, Қаламқас», «Көзімнің қарасы», «Қараңғы түнде тау қалғып» және т.б. әндері бар.

Абай өз шығармаларында табиғат сұлулығын, адамның көңіл күйін әсерлі әуенмен бейнелеп жеткізеді. Абайдың әндерін зерттеушілер оның әндері «еуропалық романстарға тең» дейді.

Желсіз түнде жарық ай

Өлеңі мен әнін жазған: А. Құнанбайұлы

Желсіз түнде жарық ай,
Сәулесі суда дірілдеп.

Ауылдың жаны – терең сай,
Тасыған өзен күрілдеп.
(2 рет)

Қалың ағаш жапырағы
Сыбырласып өзді-өзі.

Көрінбей жердің топырағы,
Құлпырған жасыл жер жүзі.
(2 рет)

Абай Құнанбайұлының «Желсіз түнде жарық ай» әнін бейнетаспадан тыңда және талда:

• Көз алдыңа түннің қандай көріністері елестейді?
• Әннің әуені, ырғағы, екпіні, дыбыс күші жағымды ма, әлде жағымсыз ба?
• Әннің көңіл күйін мына торкөздерде берілген сөздер арқылы сипатта, түсінігіңді айт.

тынық

жарық

қадала

көңілді

аянышты

әзілқой

күңгірт

әдемі

көркем

асықпай

5-тапсырма. Әуен құрастыру.

• Абай Құнанбайұлының төрт жол өлеңін оқы.
• Мына өлең жолдарының әуенін ырғақтық суретпен көрсет.

Жел-сіз түн-де жа-рық ай,
Сәу-ле-сі су-да ді-ріл-деп.
А-уыл-дың жа-ны – те-рең сай,
Та-сы-ған ө-зен кү-ріл-деп.

Музыка – белгілі биіктіктегі дыбыстардан тұратын, адамға сазды әуенімен, көркем бейнесімен әсер ететін өнер түрі.
Поэзия – өлең түріндегі ауызша немесе жазбаша жазылған көркем әдеби шығарма.
Романс – аспап сүйемелінде орындалатын жеке дауысқа арналған поэтикалық мазмұнындағы шағын музыкалық шығарма.

6-тапсырма. Таныстыру және бағалау.

Құрастырылған шығарманы сынып алдында орында және бағала.

• Өзара бағалау жүргіз.
Мына сұрақтарға жауап бер:
• Сабақта не ыңғайлы болды?
• Қайсы тапсырма қиын болды?
• Сабақта нені әлі де жақсарту қажет?