Су неліктен ластанады және ол не үшін қауіпті?
- судың ластану көздерін анықтай аласың;
Қайталау сұрақтарына жауап бер
1. Жаңбырдың қалай пайда болатынын айт.
2. Жауын-шашын неге әртүрлі болады?
3. Судың неліктен ластанатыны туралы болжап айт.
Мәтін бойынша тапсырмаларды орында
Жазғы демалыста Әсел ата-анасымен Ақтау қаласында тұратын әпкесіне пойызбен қонаққа барды. Жолда ол пойыздың терезесінен Қазақстанның табиғатын қызыға тамашалады. Пойыз аялдайтын бір бекет – Арал қаласы. Әсел қалайда Арал теңізін көремін деп ойлады, бірақ ол күтпеген көрініске тап болды. Арал теңізінің орнына құмда тот басқан кемелер тұр, ал сәл әрірек түйелер жайылып жүр. Әсел Арал теңізінің соңғы бірнеше онжылдықтар ішінде тартылып бара жатқанын білетін, алайда дәл осындай көрініске тап боламын деп ойламаған. Әсел осы теңіз туралы ақпарат іздей бастап еді, мына фотосуреттерді көрді.
1960 ж.
1980 ж.
2000 ж.
2015 ж.
1. Әсел неліктен Арал теңізі туралы мәлімет іздеді?
2. Ол фотосуреттерді көріп, теңіз туралы не білді?
3. Неліктен теңіз мұндай күйге түскен? Болжамыңды айт. Ол не үшін қауіпті?
Сызбаға қара. Судың қандай ластану көздері бар екенін анықта. Оларды талда және түсіндір.
Білу үшін оқы
Судың ластануы түрлі факторларға әкеледі, әсіресе адам әрекеті су сапасының төмендеуіне ерекше әсер етеді. Табиғатта су айналымынан басқа айналымдар да бар. Олар табиғатта тепе-теңдік қалыптастырады.
Табиғатта ешқандай қалдық қалмайды. Барлық ағзалар мен түрлер ыдырап, қайтадан пайдаланылады.
Адам табиғатқа қалдықтар мен қоқыстарды көп шығарады, сондықтан табиғи тепе-теңдікті бұзады. Ол қалдықтар табиғатқа сіңбейді, яғни табиғи айналымға түсе алмайды. Бұл заттар қоршаған ортаны ластайды. Қазіргі кезде ең қауіпті ластану – қышқылданған жаңбыр. Көмір, бензин, дизельді жанармай жанғанда су айналымына түсетін қалдықтар пайда болады. Осы жаңбырлардың кесірінен өсімдіктер қурап, судағы тіршілік иелері қырылады және адам денсаулығына қауіп төнеді.
Сызба суретке қара. Қышқылданған жаңбыр неліктен қауіпті екенін анықта.
Сызбаға түсініктеме:
1) зауыттар мен автокөліктерден шығатын зиянды заттар атмосфераға тарайды;
2) атмосфераның химиялық құрамы өзгереді;
3) қышқылданған жаңбырдың болуы;
4) адам денсаулығына қауіпті;
5) ғимараттардың бұзылуы;
6) ағаштар мен өсімдіктер қурайды;
7) топырақта химиялық тыңайтқыштардың жиналуы;
8) уланған суқоймадағы тірі ағзалар жойылады;
9) ағаш тамырлары қышқылданған сумен қоректенеді.
Адамдар ауылшаруашылығымен айналысқанда зиянды заттар топырақ арқылы суға көп мөлшерде араласып кетеді. Өнімді мол алу үшін топыраққа химиялық тыңайтқыш қосады, олар өзендерге, көлдерге, ауызсуға түссе үлкен шығын әкеледі. Егістіктерде зиянкестерді жою үшін арнайы химиялық заттар қолданылады. Олар жергілікті қоректік торға көп зиян келтіреді.
Сабақты қорытындылау
1. Судың ластануы қалай жүреді? Олардың қайсысы аса қауіпті? Неліктен?
2. Қышқылданған жаңбыр неге қауіпті?
3. Судың ластануын азайту үшін адамдар не істеу керек деп ойлайсың?
4. Ауылшаруашылығында өнімді мол алу үшін топырақ пен суды ластамай қалай жұмыс істеуге болады? Болжап айт.