Тасбақа
Қажетті ақпаратты табамын, сызбалар түрінде тұжырым жасаймын.
1. Жұмбақты шеш.
Бауырын жазып шаба алмас,
Озып бәйге ала алмас.
Үстіне киген киімі
Өмір бойы жыртылмас.
2. Тыңда.
Тасбақаның шөбі
Қарабала атқа қонды. Кісі мінсе кібіртік, бос жіберсең суаяқ құла жусан санатар мыжың жүрісіне салып, мимырт басады. Сала құлаш резеңке шыбыртқы Қарабаланың малынған ұзын жеңінің ішінде.
Ауылдың алдындағы қара жал қақырай сөгіліпті. Қайда қарасаң – қарс айырылып жатқан жарық. Қайда қарасаң – шөп арасында кетіп бара жатқан тасбақа. Тұқшаңдаған немелер тұяқ дыбысын естігенде мойындарын іштеріне тығып бұға қалады да, сәл ұзасаң, қайтадан тарбаңдай жөнеледі.
Міне, керемет! Табаның орнындай бір үлкен жарықтан енді шыға берген тасбақа аяғы аспаннан келіп, үйелеп қалыпты. Қыртыс-тыртыс қысқа мойнын әнтек созып, жан дәрмен тырбаң-тырбаң етеді. Аузында бір тал шөп. Бидайдың дәніндей екі шегір көз бетіңе бедірейе қарайды.
Қарабала шыбын жаны көзіне көрініп азапқа түскен бейшараны етбетінен аударып салайын деп, шыбыртқысын созып еңкейе берді де, тасбақаның жазғытұрым жер астынан тістеп шыққан шөбін алған адамның қай қалауы да орындалады дейтін әңгіме ойына оралып, атынан түсті. Қасына барды. «Бісміллә!» деп шөпті алды. Инедей ғана бір тал шөп. Құмақтарда көп өсетін көсіктің сабағына келіңкірейді. Алақанына салып, сипап көрді. Сосын көзі бақырайып үйелеп жатқан тасбақаны етбетінен аударды. Атына мінді. Анадай жерге барып артына бұрылды. Киелі тасбақа әлі бауыр көтере қоймаған қу жусандардың арасына қарай тырмыса жорғалап барады.
Әбіш Кекілбай
3. Мәтіннің авторы туралы әңгімеле.
Әбіш Кекілбай
1939–2015
- Маңғыстау облысы Оңды ауылында дүниеге келген.
- Жазушы, әдебиет сыншысы, аудармашы.
- «Әбіш – философ, ойшыл, шешен, жазушы, үлкен саясаткер, көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері. Жазушының лексикасы бай, шұрайлы, нәрлі сөздік қоры баурай береді».
Мырзатай Жолдасбеков
4. Мәтіннен халықтың қандай ырымы туралы білдің?
5. Тасбақаға қатысты тыйым сөз құрастырып көр.
Тыйым сөздер – халқымыздың айнала қоршаған орта, өзара қарым-қатынас туралы өмірдің өзінен түйіндеген пайымдаулары. Бұл сөздер балаларды жаман әдет, жат пиғыл, орынсыз қылық, теріс мінездерден сақтандырып отырған.
• Үлкендерден қандай тыйым сөздер естіп едің?
6. Тасбақа туралы мәлімет, қызықты деректер жинастыр. Оны слайдтар түрінде безендір (суреті, түрлері, қызықты мәлімет, ол туралы мультфильм т.б.).
7. Мәліметтерді пайдаланып, «Тасбақа» деген сипаттау мәтінін құрастыр.